Disleksi Nedir?

Disleksi, öğrenme fırsatının yokluğuna, zeka geriliğine, beyin hastalığına bağlı olmadan, normal ve yeterli bir eğitime, normal bir zeka düzeyine, uygun sosyokültürel çevreye rağmen, okuma becerisinin kazanılmasında ortaya çıkan öğrenme güçlüğüdür. Bu güçlük, merkez sinir sisteminde algısal düzeyde bir entegrasyon bozukluğunu içerebilir (kelime ayırt etme güçlüğü, kelimeleri cümlede uygun sırada dizme güçlüğü, fonetik-odiovizüel entegrasyon güçlüğü şeklinde dilsel güçlükler ya da vizüomotor disfonksiyon gibi).

✔ Uygun planlanan bir özel eğitimle bu çocukların okuma ve yazmayı öğrenmesi sağlanabilir.

✔ Ama bu güçlük bütünüyle yok olmaz; dislektik bir çocuk, okumanın otomatikleşmesi sürecinde hiçbir zaman normal çocuğu yakalayamayacaktır.

Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından oluşturulan, Ruhsal Bozuklukların Tanı ve İstatistiksel El Kitabı olan DSM-IV’e göre (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition) gelişimsel öğrenme güçlüğü üç alt grupta toplanır.

✔ Birinci alt grup, öğrenme bozuklukları başlığını taşır ve burada okuma bozukluğu, matematik bozukluğu ve yazma bozukluğu bulunur.

✔ İkinci alt grup, iletişim bozuklukları başlığı altında gelişimsel ekspresif dil bozukluğunu, reseptif ve ekspretif karma dil bozukluğunu, fonolojik bozukluğu (artikülasyon bozukluğunu) ve kekemeliği içerir.

✔ Üçüncü alt grup ise; motor beceri bozukluğu başlığı altında gelişimsel motor koordinasyon bozukluğunu içerir.

Disleksi Türleri Nelerdir?
Okuma yazmanın öğrenilmesinde, biri doğrudan biri dolaylı iki yol vardır.

✔ “Doğrudan yol” ya da “görsel yol” denilen birincisinde okuma, harf-ses analizlerine girmeden, kelimenin bütününün tanınması şeklinde öğrenilir.

✔ İkincisi, yani “dolaylı yol” ise, okumanın parçadan bütüne doğru, harf-ses analizi ile öğrenildiği “fonolojik” yoldur; tek tek grafemleri fonemlere dönüştürme analizi ile işler.

Buna göre iki disleksi tipi ayırt edilmiştir.
✔ Birincisi P-tipi (perseptüel tip/algısal tip), ikincisi ise L-tipi (linguistik tip/dilsel tip) olarak anılır.

✔ Birincisi P-tipi özellikleri gösteren çocuklar doğru fakat yavaş okurlar; duraklama ya da tekrarlama şeklinde hatalar yaparlar.

✔ L-tipi özellikleri gösteren çocuklar ise, gayet akıcı ve hızlı okurlar, ama kelime veya hece atlama ya da bir kelimenin veya hecenin yerine başka bir şey söyleme gibi yanlışlar yaparlar.

Disleksi Hangi Yaş Aralıklarında Ortaya Çıkar?
✔ Dislektik çocuklarla ilgili en büyük problem aslında disleksinin tedavisinden çok, disleksi tanısının konabilmesidir.

✔ Çünkü diğer öğrenme bozuklukları gibi disleksi de üstü kapalı bozukluklardandır, ilk bakışta anlaşılmayabilir.

✔ Bu nedenle, çocuk okula başlamadan önce farkedilmesi güç olabilir.

✔ Disleksi, genellikle çocukluk döneminde, okumaya başlama aşamasında fark edilir.

Disleksiye Sebep Olan Etkenler Nelerdir?
✔ Özel öğrenme güçlüğü probleminin, belli ve tek bir etiolojik nedeni yoktur.

✔ Genetik olarak disleksinin sıklığı birinci dereceden akrabalar arasında, genel popülasyondan daha yüksek orandadır.

✔ Dislektik çocukların aile öyküsünde %52 ile %89.7 disleksi saptayan geniş kapsamlı, tarama çalışmaları yapılmıştır.

✔ Gelişimin erken bir döneminde beyin fonksiyonlarını engelleyici bir etki yapan herhangi bir sürecin (genetik etkenler, konjenital faktörler, prenetal hasar, prinatal zorluklar, beyin hasarı gibi), öğrenme güçlüklerine neden olabileceği ileri sürülmüştür.

Disleksinin Ortaya Çıkışını Tetikleyen Faktörler Nelerdir?
✔ Doğum öncesi annenin geçirebileceği enfeksiyonlar, ilaç alımları ve yetersiz beslenmesi; doğum esnasında ya da sonrasında görülen bazı sorunlar (zor doğumlar, kordon dolanması, plasenta-kordon bozuklukları, doğum travmaları, bebeğin doğumdan sonra uzun süre nefessiz kalması, erken doğum, düşük ağırlıklı doğum, annenin hamileliğinde gebelik toksemisi denen rahatsızlığı geçirmesi, bebekte uzayan sarılık-hiperbilirübinemi gözlenmesi, tekrarlayan kulak iltihapları, menenjit, ensefalit ve kansızlık) da bu duruma eşlik edebilmektedir.

✔ Ayrıca kalıtsal da olabilmektedir. Okuma ve öğrenme bozukluklarında %75’in üzerinde bir oranda bu tür sorunlardan birine rastlanmaktadır.

Disleksi’nin En Sık Karşılaşılan Özellikleri (Belirtileri) Nelerdir?
✔ Sağ-sol, üst-alt, önce-sonra kavramlarını karıştırabilirler.

✔ Kendi sağlarını-sollarını ayırt etmekte güçlük çekebilirler.

✔ Çoğunda el-bacak-göz dominansı karışıktır veya soldadır.

✔ Benzer biçimdeki harfleri (b/d ya da p/b gibi) birbirinden ayırmakta güçlük çeker ve bunları birbiri yerine kullanabilirler.

✔ Birbirlerine benzeyen sesleri (b/m gibi f/v gibi) ayıramayıp bunları birbiri yerine kullanabilirler.

✔ Eşanlamlı kelimeleri ya da anlamsal kategoriden kelimeleri (halı/kilim, teyze/amca, çatal,kaşık gibi) birbiri yerine okuyabilir ya da yazabilirler.

✔ Kelimenin içindeki bazı harfleri atlayabilirler (“para” yerine “pra” yazmak gibi).

✔ Harflerin öncelik sonralık sırasını değiştirebilirler (“kas” yerine “sak” yazmak gibi).

✔ Benzer şekilde kelime içindeki heceleri de atlayabilirler.

✔ Hecelerin sırasını değiştirebilirler.

✔ Okurken satır atlayabilirler.

✔ Yazarken kelimeler arasında boşluk bırakamayıp kelimeleri birbirinden ayırmayabilirler.

✔ “Ayna görüntüsü” denilen şekilde yazabilirler; yani hem harfler hem de kelimenin bütünü 180 derece tersine çevrilerek sağdan sola doğru yazılabilir, bu yazı aynaya tutulduğunda bildiğimiz yazı gibi görünür.

✔ Noktalama işaretlerini kullanmakta güçlükleri olabilir.

✔ Bir metnin genel çizgisini kavramakta zorlanabilirler.

✔ Okudukları şeyi anlatmakta güçlük çekebilirler.

✔ Dikkatleri kısa sürelidir ve kolayca dağılır. Konsantrasyon güçlükleri vardır.

✔ Sosyal gelişimleri zayıftır, arkadaşlarıyla iyi geçinemezler.

✔ Uzaklık derinlik algıları bozuktur.

✔ Şekil-zemin ayırt etmede güçlük çekerler.

✔ Görsel ve işitsel algılama ve motor becerilerinde gerilik görülebilir.

✔ Kısa süreli hafızaları (görsel ya da işitsel) zayıftır.

✔ Kimi zaman matematiği yalnızca zihinden yapabilirler, ama yazamazlar.

✔ Gördüklerini hatırlayamazlar ya da zihinlerinde canlandıramazlar.

✔ Dün, bugün ve yarını karıştırabilirler.

✔ İçinde bulundukları yılı, günü ve mevsimi ayırt edemezler.

✔ Kitaplarının yerini unuturlar, eşyalarını kaybederler.

Disleksiye Eşlik Eden Sorunlar Nelerdir?
✔ Bu bozukluğa matematik öğrenme bozukluğu (diskalkuli) ve diğer öğrenme bozuklukları (yazı yazma sorunları-disgrafi gibi) da eşlik edebilmektedir.

✔ Ayrıca dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, davranım bozuklukları ve depresyon da bu durumla bir arada bulunabilmektedir.

✔ Sosyal beceriler yaşıtlarına göre daha zayıftır.

Disleksili Çocukların Gelişim ve Eğitiminde Nasıl Bir Tedavi Yoluna Gidilmelidir?
✔ Öğrenme güçlüğünün ilaçla tedavisi mümkün değildir.

✔ Öğrenme güçlüğüne yönelik eğitim programlarının uygulanmasında davranışçı tekniklerden yararlanılmaktadır.

✔ Öğrenme bozukluğu olan çocuklara eğitsel terapi yapılırken aile içi uyum sorunlarının tedavisinde diğer terapi tekniklerinden de yararlanılmaktadır.

✔ Çocuk normal bir okulda eğitimine devam ederken yanı sıra bireysel ya da grup halinde özel bir eğitime alınır.

✔ Bu uygulamalar içinde çocuğun gelişimini yetersiz kılan psikolojik sürecin ya da süreçlerin belirlenmesi ve düzeltilmesi gerekmektedir.